Báo động tỷ lệ trẻ thừa cân, béo phì

Thạc sĩ, bác sĩ Ngô Thị Mai Phương, Phòng khám Nhi và Tiêm ngừa (Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết, số lượng trẻ đến khám vì vấn đề liên quan đến béo phì ngày một gia tăng. Trung bình mỗi ngày, 10–20% trẻ đến khám có tình trạng thừa cân, béo phì.

Vào dịp hè, tỷ lệ này còn cao hơn, tới 20–30%, khi cha mẹ có thời gian đưa con đi kiểm tra sức khỏe. Đáng lo ngại, nhiều trường hợp khi phát hiện đã có biến chứng như đái tháo đường.

Được gia đình đưa đi khám vì bệnh lý khác, bé gái 12 tuổi được bác sĩ tư vấn gia đình khám thêm về tình trạng thừa cân, béo phì.

Cha mẹ cho biết trước đây con gầy, gần đây tăng cân nhanh, ban đầu cả nhà thấy mừng nhưng sau lo lắng vì bé tăng quá mức. Kết quả xét nghiệm cho thấy hàng loạt chỉ số bất thường: mỡ máu cao, men gan tăng, gan nhiễm mỡ và đường huyết ở ngưỡng tiền đái tháo đường.

Một trường hợp khác là bé trai 11 tuổi, xuất hiện mảng da sẫm màu quanh cổ. Gia đình nghĩ do trẻ tắm không sạch, kỳ cọ mãi không hết. Khi tìm hiểu trên mạng, cha mẹ lo ngại con có vấn đề về đường huyết và đưa đi khám. Kết quả: trẻ béo phì mức độ nặng, kèm theo tăng đường huyết.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thống kê năm 2022 có tới 390 triệu trẻ em và thanh thiếu niên (5–19 tuổi) trên toàn cầu bị thừa cân hoặc béo phì. Tại Việt Nam, tỷ lệ này cũng tăng gấp 2,2 lần trong một thập kỷ: từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020 như theo số liệu tại Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc 2019–2020.

Bác sĩ chỉ điểm nguyên nhân gây béo phì

Bác sĩ Mai Phương cho hay, nguyên nhân béo phì thường gặp là sự kết hợp của nhiều yếu tố: Trẻ ít vận động, dành nhiều thời gian cho màn hình; ăn nhiều thực phẩm giàu năng lượng, đồ ngọt, nước ngọt có gas; ảnh hưởng từ thói quen ăn uống của gia đình; stress, rối loạn giấc ngủ.

Ngoài ra, một số ít trẻ có nguyên nhân nội tiết-di truyền, bất thường gene, cần được tầm soát loại trừ.

Theo bác sĩ Mai Phương, béo phì ở trẻ em không đơn thuần là vấn đề ngoại hình. Nó là “cánh cửa” dẫn tới hàng loạt bệnh lý chuyển hóa như tiểu đường, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, gan nhiễm mỡ do nguyên nhân chuyển hóa. Trẻ béo phì cũng dễ mắc rối loạn hô hấp (ngưng thở khi ngủ), đau khớp, dậy thì sớm hoặc rối loạn nội tiết.

Về tâm lý-xã hội, trẻ có thể tự ti, bị kỳ thị, thậm chí trầm cảm hoặc rối loạn ăn uống. Về lâu dài, trẻ béo phì có nguy cơ cao trở thành người lớn béo phì, kéo theo nguy cơ bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư…

Theo bác sĩ Mai Phương, điều trị béo phì ở trẻ không nên đặt nặng vào con số cân nặng đơn thuần, mà mục tiêu là giúp trẻ duy trì sức khỏe tối ưu. Với lứa tuổi đang phát triển, nhiều trường hợp chỉ cần giữ cân nặng ổn định để chiều cao bắt kịp, thay vì giảm cân đột ngột.

Nguyên tắc điều trị bao gồm điều chỉnh lối sống thông qua chế độ ăn lành mạnh (tăng rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế thức ăn nhanh, đồ ngọt, nước có gas), hoạt động thể chất ít nhất 60 phút mỗi ngày, hạn chế màn hình (tối đa 2 giờ/ngày).

Ngoài ra, cần tạo môi trường tích cực, tránh kỳ thị, khuyến khích cả gia đình cùng thay đổi thói quen.

Với trẻ béo phì nặng, kèm biến chứng, bác sĩ nội tiết có thể cân nhắc sử dụng thuốc hỗ trợ, như orlistat hoặc thuốc nhóm đồng vận GLP-1. Một số thuốc (như liraglutide) đã được FDA Mỹ phê duyệt dùng cho trẻ ≥12 tuổi khi thay đổi lối sống không hiệu quả.

Điều trị béo phì ở trẻ em là quá trình lâu dài, cần sự phối hợp giữa bác sĩ, gia đình và nhà trường. Bác sĩ nội tiết nhi giữ vai trò trung tâm trong chẩn đoán, tìm nguyên nhân, phối hợp cùng các chuyên khoa liên quan lập kế hoạch cá nhân hóa và theo dõi lâu dài để phòng tái phát.

Theo bác sĩ Phương, trong việc hỗ trợ trẻ giảm thừa cân, béo phì cần phải có sự hỗ trợ của cả gia đình và nhà trường để cùng con thay đổi thói quen sinh hoạt, tăng cường hoạt động thể chất.

Béo phì ở trẻ em là bệnh mạn tính, phức tạp nhưng có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu phát hiện sớm và can thiệp đúng cách. Không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh hôm nay, mà còn bảo vệ sức khỏe và tương lai của cả một thế hệ.

THIÊN LAM